-
1 тиҙҙән кис етә инде
уж скоро вечер -
2 уже
нареч. и частицаинде -
3 лучше
1. в знач. частицыдля подчёркивания предпочтительности какого-л. действияла/лә инде, булмаһаяҡшы, яҡшыраҡ, һәйбәтерәксегодня погода лучше, чем вчера — бөгөн көн кисәгенән яҡшыраҡ
3. кому в знач. сказ., безл.яҡшыраҡ -
4 это
-
5 аеру
перех.1)а) разделя́ть/раздели́ть, подразделя́ть/подраздели́ть, дели́ть/подели́ть, разбива́ть/разби́ть, расчленя́ть/расчлени́ть, члени́ть (на части, группы, отряды, классы, команды; на роды, виды, разряды, категории) || разделе́ние, подразделе́ние, деле́ние, разбива́ние, разби́вка, расчлене́ние, члене́ниеб) разъедине́ние, раздели́тельный ( знак); раздели́ть ( паузой на интервалы); разъединя́ть/разъедини́тьбасуны икегә аерган ерганак — ба́лка, кото́рая расчлени́ла по́ле на́двое
сүзне мәгънәләргә аеру — разбива́ть сло́во на значе́ния
яхшыга-яманга аеру — подразделя́ть на до́брых и злых (на хоро́ших и плохи́х)
җөмләнең тиңдәш кисәкләрен өтер белән аеру — разделя́ть одноро́дные чле́ны предложе́ния запято́й
2) разбира́ть/разобра́ть (собранные в лесу грибы, привезённые из питомника саженцы); раскла́дывать/разложи́ть ( корреспонденцию в почтовом отделении) || разбо́р, разбо́рка, раскла́дка, раскла́дывание3) разлепля́ть/разлепи́ть, раздира́ть/разодра́ть; раскле́ивать /раскле́ить, разъединя́ть/разъедини́ть (слипшиеся листы, склеившиеся предметы); разнима́ть/разня́ть ( заржавевшие клещи) || разъедине́ние, раскле́ивание, раздира́ние, разди́рка; разъём спец.4) отсоединя́ть/отсоедини́ть, расцепля́ть/расцепи́ть (вагоны, железнодорожный состав); расстыко́вывать/расстыкова́ть ( космические корабли); разъединя́ть/разъедини́ть || расцепле́ние, расце́пка; расстыко́вка; разъедине́ниетелефон чыбыкларын аеру — разъедини́ть телефо́нные провода́
5) раздвига́ть/раздви́нуть, разводи́ть/развести́ (кусты на пути, ветки в лесу перед собой, высокую траву); расставля́ть/расста́вить (вплотную поставленные стулья, ноги при гимнастических упражнениях) || раздвига́ние, раздвиже́ние, разведе́ние, разво́д, разво́дка, раздви́жка спец.имән бармак белән урта бармакларны аеру — развести́ указа́тельный и сре́дний па́льцы
тезне аерып утыру — сиде́ть, раздви́нув (разведя́) коле́ни
6) размыка́ть/разомкну́ть ( соединённые руки) || размыка́ние7) раски́дывать/раски́нуть (руки, ноги) || раски́дывание8) разводи́ть/развести́ ( кого-что) || разведе́ние (боксёров, борцов на ринге; тех, кто заключил сделку или побился об заклад); разво́дка (железнодорожных и трамвайных стрелок, разводных мостов); разво́д9) разводи́ть/развести́ (руки тех, кто заключил сделку, пари или побился об заклад), разнима́ть/разня́ть ( кого) || разведе́ние, разво́д, разнима́ние; разводи́ть/развести́ ( ссорящихся); разнима́ть/разня́ть, раста́скивать, растащи́ть ( дерущихся) || разведе́ние, разво́д; разнима́ние, раста́скивание10) разъединя́ть/ разъедини́ть (друзей, работавших в одном и том же цеху); разобща́ть/разобщи́ть, разобще́ние, разро́зниваниеаны ватаныннан аерган сәбәпләр — причи́ны, разобщи́вшие (разлучи́вшие) его́ с ро́диной
дошманның җанлы көчләрен аеру — разобщи́ть живы́е си́лы проти́вника
11) разноси́ть/разнести́тормыш аларны төрле якка аерды — жизнь их разнесла́ по све́ту (в ра́зные сто́роны)
12) разлуча́ть/разлучи́ть (наси́льно) (кого, с кем-чем) (друзей, сослуживцев, влюблённых, брата и сестру, мать с ребёнком) || разлуче́ние13) отделя́ть/отдели́ть || отделе́ние || отдели́тельный ( знак)өтер белән аеру — отдели́ть запято́й
җилгәргечтә орлыкны чүптән аеру — отделя́ть ве́ялкой зерно́ от со́ра
аеру сызыгы — отдели́тельная ли́ния
14) отделя́ть/отдели́ть, изоли́ровать ( больного человека от здорового); обособля́ть, обоса́бливать/обосо́бить || отделе́ние, изоли́рование; обособле́ние, обоса́бливание15) перен. отрыва́ть/оторва́ть, отвлека́ть/отвле́чь (от увлечённой игры, занятия, от размышлений) || отры́в, отрыва́ние, отвлече́ниеэшеннән аеру — оторва́ть (отвле́чь) от рабо́ты
16) разг. отта́скивать/оттащи́ть (кого-л. от телевизора, от стола с настольными играми) || отта́скивание17) разграни́чивать/разграни́чить (смежные отрасли, сходные понятия); отграни́чивать/отграни́чить (что-кого от кого, чего) || разграниче́ние, отграниче́ние || разграничи́тельныйфәнни хезмәтләрне фәнни-популяр хезмәтләрдән аеру — разграниче́ние нау́чных и нау́чно-популя́рных трудо́в
аеру билгесе — разграничи́тельный знак
18) различа́ть/различи́ть (что-кого, от кого, чего); отлича́ть/отличи́ть, отделя́ть/отдели́ть (от кого, чего) || различе́ние, разли́чие, отли́чие, отделе́ние || различи́тельный, отдели́тельный (способ, приём)арышны бодайдан аера белмәүче — тот, кто не уме́ет различа́ть рожь и пшени́цу
дөресне ялганнан аеру — пра́вду от лжи отлича́ть
19) разбира́ть/разобра́ть, различа́ть/различи́ть, распознава́ть /распозна́ть (что) (зрением, слухом, обонянием); рассмотре́ть, разгля́дывать/разгляде́ть (в темноте, в буран); разбира́ться/ разобра́ться ( в чём) || разбира́ние, различе́ние, распозна́ние; разобра́ться ( в чём) || рассмотре́ниеаның борыны бер нәрсә аермый — нос у него́ ничего́ не различа́ет
тавышларны яхшы аеру — хорошо́ различа́ть (распознава́ть) голоса́
20) различа́ть/различи́ть, распознава́ть/распозна́ть, узнава́ть/узна́ть ( что-кого); разбира́ть/разобра́ть (что, чей-л. почерк, стиль); разбира́ться/разобра́ться в чём, ком || различе́ние, распознава́ние, узнава́ние, разбира́ниеҗәнлекләрне эзгә карап аера белү — уме́ть узнава́ть звере́й по их сле́ду (следа́м)
исләрне аерырга өйрәнү — научи́ться распознава́ть за́пахи; научи́ться разбира́ться в за́пахах
кемнең хаклы, кемнең хаксыз икәнен аеру — разбира́ть, кто прав, кто нет
21)а) выделя́ть/вы́делить, отлича́ть || выделе́ниебар укучыга да тигез карау, берәүне дә аермау — относи́ться ко всем уча́щимся одина́ково, никого́ не выделя́ть
б) перен. обделя́ть/обдели́ть, обходи́ть/обойти́ внима́нием, забо́той, ла́ской; обижа́ть/оби́детьашавын (ашауда, ашаудан) аеру — обделя́ть ( кого) пита́нием (в пита́нии)
22)а) отнима́ть/отня́ть (ребёнка от груди, детёныша-сосунка от матки) || отъём, отъёмка спец., отня́тие книжн.колыннарны аналарыннан аеру — отъём (отъёмка) жеребя́т от ма́ток
б) отбива́ть/отби́ть ( телёнка от матки); отта́скивать/оттащи́ть || отбива́ние; отта́скивание23) ( о матке) переста́ть корми́ть (выка́рмливать)24) разводи́ть/развести́ (супру́гов); разже́нивать/разжени́ть прост.; расторга́ть/расто́ргнуть брак (чей) (о суде, судьбе, шариате и т. п.) || разведе́ние; расторже́ние бра́ка25) разводи́ть/развести́ ( жену); разводи́ться/развести́сь ( с женой); дава́ть/дать разво́д ( жене); разже́ниваться/разжени́ться прост. || разведе́ниеул хатынын күптән аерды инде — он уж давно́ разжени́лся (развёлся) с жено́й
аерган хатыны — разведённая жена́
хатын аерган кеше — разведённый челове́к (мужчи́на)
26) сепари́ровать ( о молочном сепараторе) || сепари́рование27) тж. неперех. рои́ться || рое́ние ( о пчёлах)еш аера торган умарта — у́лей, кото́рый ча́сто рои́тся
28) типогр. разбива́ть/разби́ть (строки в наборе, буквы в заголовке) || разби́вка30) аерыпа) врозь, отде́льно (рассаживать детей, устанавливать вещи, класть игрушки); разде́льно ( проводить тренировки со спортсменами)б) разде́льно (писать слова, ставить знаки)в) с отры́вомэштән аерып укыту — обуча́ть с отры́вом от произво́дства
•- аерып алу
- аерып алып булмау
- аерып ала алмау
- аерып әйтү
- аерып басу
- аерып утырту
- аерып чыгару
- аерып ябу -
6 бәләкәй
прил.1) ма́ленький, небольшо́й; кро́хотный, кро́шечный; малю́сенький; ми́зерныйбәләкәй генә бүлмә — о́чень ма́ленькая ко́мната, кро́шечная ко́мната
бәләкәй кызчык — кро́хотная девчу́шка
бәләкәй генә алмаз кисәге — малю́сенький кусо́чек алма́за
бәләкәй эш хакы — ми́зерная зарпла́та
2) ма́ленький, невысо́кого ро́стабәләкәй хатын — ма́ленькая же́нщина
3) ма́ленький, мла́дший, ме́ньший ( о возрасте), малоле́тний || кро́ха, малы́шбәләкәй абый — мла́дший брат
бәләкәйләрең өйдә кем белән калды? — ма́ленькие твои́ с кем оста́лись до́ма?
бәләкәй чакта — когда́ был ма́ленький
4) перен. ма́ленький, незначи́тельный (по положению, значению)без бәләкәй кеше инде — мы лю́ди ма́ленькие, мы незначи́тельные лю́ди
5) в знач. нареч.; с частицей генә немно́го; чуть-чу́ть; чу́точку, ма́лостьбәләкәй генә эшләп алу — немно́го порабо́тать
бәләкәй генә йоклап алу — чу́точку поспа́ть, немно́го поспа́ть
6) в знач. нареч. бәләкәйдән с ма́лых лет, с малоле́тства, с ра́ннего во́зраста, сы́змалабәләкәйдән укый башлау — с ра́ннего во́зраста начина́ть чита́ть
мин аны бәләкәйдән беләм — я его́ зна́ю сы́змала
-
7 гомер
1. сущ.1) жизнь (время от рождения до смерти кого-л.); векмоңа кеше гомере аз — на э́то ма́ло жи́зни одного́ челове́ка
гомеренең соңгы көннәрендә — в после́дние дни его́ жи́зни
2) перен. жизнь, существова́ние ( о вещах о неживой природе)чәчәкләрнең гомере аз гына — жизнь цветка́ коротка́
бу итекнең гомере күп калмаган — недо́лго носи́ться э́тим сапога́м (букв. э́тим сапога́м ма́ло оста́лось жить)
бүрәнә өйнең гомере мичкә баглы — срок жи́зни бреве́нчатого до́ма зави́сит от пе́чки
3) жизнь, отде́льный пери́од жи́зни (кого-л.); пора́кызлык гомере — де́вичья пора́; деви́чество
кызлык гомерендә — в деви́цах, в деви́честве
2. нареч.; разг.институтта узган гомер — жизнь, проведённая в институ́те, институ́тская пора́ жи́зни
1) гл.; в отриц. ф. никогда́, ни в ко́ем слу́чаеәни мине гомер җибәрми — ни в ко́ем слу́чае ма́ма не отпу́стит меня́
гомер булганы юк — никогда́ не́ было
гомер күрмәгән хәл — тако́го в жи́зни не быва́ло; небыва́лый, неви́данный слу́чай
мин гомер ышанмас идем — я никогда́ бы э́тому не пове́рил
2) в ф. гомергәа) наве́к, наве́ки, наве́чно, ввек, на всю жизньгомергә бәхетсез итү — наве́ки (на всю жизнь) сде́лать несча́стным
гомергә ялгыз калу — оста́ться на всю жизнь одино́ким
гомергә онытмау — ввек не забы́ть
б) навсегда́; насовсе́м, совсе́мгомергә аерылу — расстава́ться навсегда́; насовсе́м
гомер шул булды инде — всю жизнь так бы́ло
3) в ф. гомердәникогда́; ни в ко́ем слу́чае, вове́ки, ввек, вове́к; в жи́зни не...гомер булмаган хәл! — в жи́зни тако́го не быва́ло; никогда́ не быва́ло
гомер онытасым юк — ввек не забу́ду
гомер кайтасым юк — никогда́ ( ни в коем случае) не прие́ду
гомердә алдаганы булмады — никогда́ не обма́нывал
•- гомер сөрү
- гомер үткәрү
- гомер уздыру••гомерен бирү — умере́ть; отда́ть жизнь (за что-л.); поги́бнуть, пасть
гомерен кисү — уби́ть (букв. прерва́ть жизнь)
гомерен кызганмый(-ча)/аямый(-ча) — не жале́я жи́зни; самоотве́рженно
гомерен кыскарту — см. гомерен ашау
гомеренең актыгында — в конце́ свое́й жи́зни; на зака́те дней, пе́ред сме́ртью
гомернең көзе — поэт. ста́рость, зака́т (коне́ц) жи́зни
- гомер өзелүгомернең таңы — поэт. мо́лодость, цвету́щая пора́, заря́ жи́зни
- гомер җебе өзелү
- гомер җебе киселү
- гомер киселү
- гомер уртасы
- гомер юлы
- гомердә дә
- гомерен ашау -
8 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
9 кара
I 1. прил.1) чёрный (о цвете, окраске)кара чәч — чёрные во́лосы
кара буяу — чёрная кра́ска
2) тёмный, чёрный ( более тёмный по сравнению с обычным цветом)кара күзләр — чёрные глаза́
күк йөзен кара болытлар каплаган — чёрные ту́чи закры́ли не́бо
3) поэт. тёмный, дрему́чий4) темноко́жий, сму́глыйбер кара гына кыз — одна́ сму́гленькая де́вушка
кара тәнле кеше — темноко́жий челове́к
5) вороно́й ( о масти лошади)кара айгыр — вороно́й конь (жеребе́ц)
6) разг.а) гря́зный, нечи́стый, чума́зый ( ребёнок)кара куллар — гря́зные ру́ки
кара бармаклар — нечи́стые па́льцы
б) гря́зный, нечи́стый; нести́раныйкара керләр — гря́зное бельё
кара күлмәк — нести́раная руба́шка
7) уст. чёрный, курно́йкара мунча — чёрная ба́ня
кара өй — курна́я изба́, ку́хня ( в пятистенных домах или домах с пристройкой)
8) чёрный, неквалифици́рованный, физи́чески тяжёлый и́ли гря́зный (о работе, труде и т. п.)кара эш — чёрная рабо́та
9) перен.; уст. тёмный, просто́й; необразо́ванный; из простонаро́дьякара халык — просто́й (тёмный, необразо́ванный) наро́д
10) разг.; миф. чёрный, дурно́й, злой, нечи́стыйкара көчләр — чёрные си́лы, нечи́стая си́ла
11) перен. чёрный, тёмный, тра́урныйкара кием — тра́урная оде́жда
һәрвакыт кара киемдә йөрү — ходи́ть всегда́ в тёмной оде́жде
12) перен.; поэт. чёрный, го́рестный, безра́достный, безотра́дный, тяжёлый, мра́чный; тру́дныйкара уйлар — мра́чные ду́мы
кара хәбәр килде — чёрная весть пришла́
кара язмыш — тру́дная (тяжёлая) судьба́
кара көннәр артта калды инде — го́рестные дни оста́лись уже́ позади́
13) перен. чёрный, зло́стный, кова́рный, престу́пныйкара ниятләр (исәпләр) — зло́стные мы́сли
кара күңел — кова́рная душа́
кара эшләр — престу́пные дела́
14) перен. чёрный, о́чень си́льныйкара кайгы — о́чень си́льное го́ре
кара явым — о́чень си́льные оса́дки; чёрное нена́стье
15) в сложн. сл. переводится компонентом черно-кара мыеклы — черноу́сый
кара кашлы — чернобро́вый
кара күзле — черноо́кий, черногла́зый
кара яллы — черногри́вый
•- кара балан
- кара балык
- кара бөрлегән
- кара бөтнек
- кара бүрек
- кара груһ
- кара елан
- кара җиләк
- кара җимеш
- кара зирек
- кара икмәк
- кара кан
- кара карга
- кара карлыган
- кара көрән
- кара кучкыл
- кара кучкыллы
- кара кызыл
- кара кымыз
- кара май
- кара өрәңге
- кара пар
- кара солы
- кара су
- кара сырга
- кара сыргак
- кара тал
- кара тояк
- кара тут
- кара тутлы
- кара түш
- кара үрдәк••кара акыл — непросвещённое разуме́ние
кара алтын — чёрное зо́лото, нефть
кара болыт каплау — пришли́ чёрные дни, пришло́ го́ре
кара болыт кебек (булып) — чёрной ту́чей, ту́ча ту́чей, тьма-тьму́щая
кара гайбәт — чёрная спле́тня
кара диндар — фана́тик
кара җәяү (җәяүгә) калу — пойти́ по́ миру
кара исәп (хисап) — приблизи́тельный подсчёт ( в уме)
кара исемлек — чёрный спи́сок
кара козгын — чёрный во́рон ( специальная закрытая машина для перевозки заключённых)
кара көз — осе́нние (после́дние, холо́дные) нена́стные дни
кара көнгә калдыру (саклау) — оста́вить (бере́чь) на чёрный день
кара көнгә калу — мы́кать век (жизнь), хлебну́ть (хвата́ть) го́ря
кара көнгә җыю — копи́ть (что-л.) на чёрный день
кара күзлектән үткәрү (карау) — ви́деть во всём то́лько плохо́е, то́лько недоста́тки
кара күмергә калу (кара кисәүгә әйләнү) — сгоре́ть дотла́
кара мәче узу — чёрная ко́шка пробежа́ла (проскочи́ла)
кара реакция — ист. чёрная реа́кция
кара сакал — нужда́, несча́стье
карасына баткан (кабынган) — мра́чный от зло́сти, за́висти; ту́ча ту́чей, черне́е ту́чи
кара такта — чёрная доска́ ( для вывешивания фамилий отстающих и нарушителей порядка)
кара чаган — па́клен
кара шар салу — забаллоти́ровать, прокати́ть на вороны́х ( не избрать)
кара эчле — см. кара йөрәк
кара эшче — чернорабо́чий, просто́й рабо́тник, рядово́й тру́женик
кара явым — осе́нние дожди́ (холодные, продолжительные)
кара ягу — очерни́ть, оклевета́ть (кого-л.)
- кара йөз- кара йөрәк
- кара көю
- кара тир түгү
- кара яну 2. сущ.1) каралар чёрные (фигуры шахмат, шашек)каралар белән уйнау — игра́ть чёрными
2) перен. не́что чёрное, чернота́; силуэ́т, очерта́ния; теньII сущ.еракта бер кара күренә — вдали́ видне́ется что́-то чёрное
черни́ла || черни́льныйкара белән язылган кәгазь — бума́га, напи́санная черни́лами
кара порошогы — черни́льный порошо́к
кара кара — чёрные черни́ла
кара табы — черни́льное пятно́
-
10 һи
межд.1) выраж. удивление, восторг, узнавание ба, уһи-и! син икәнсең, танымый да торам — ба-а! э́то, ока́зывается, ты, не узна́л сра́зу
һи, сездә никадәр үзгәрешләр! — у, каки́е больши́е измене́ния (переме́ны) у вас!
һи, бәлки мине ялгыш аңлаганнардыр? — ба, мо́жет, меня́ непра́вильно по́няли?
2) выраж. порицание, укоризну, недовольство и т. п. нуһи, нигә алданрак кисәтмәдегез? — ну, почему́ же не предупреди́ли зара́нее?
һи-и, шул да булдымы инде дуслык! — ну-у, ра́зве э́то дру́жба!
3) выраж. равнодушие, спокойствие фи, и-иһи-и, алай гына без үзебез дә булдыра алабыз! — ха, та́к-то мы и са́ми мо́жем!
һи, алар өчен бу яңалык түгел! — фи, э́то для них не но́вость!
-
11 быть
1. несов.существовать, иметьсябулыу, бар булыу2. несов.находиться, присутствоватьбулыу3. несов.происходить, случатьсябулыу4. несов.приходить, приезжатькилеү, килеп етеү, булыу5. несов. в знач. вспомогательного гл.в знач. связки между подлежащим и сказуемымбулыу, ине6. несов. в знач. вспомогательного гл.для образования сложных форм страдательного залогабулған, ине7. несов. в знач. вспомогательного гл.для образования глагола будущего времени изъявительного наклонения-ыр/-ер, -асаҡ/-әсәкни булһа, шул булыр; была не была — булһа – булыр, булмаһа – юҡ
бөткән баш бөткән; быть заодно с кем — бер һүҙҙә булыу
как быть? — ни эшләргә?, нисек итергә инде?
әйҙә, шулай булһын; ярар, шулай булһын (килешеүҙе белдергәндә) -
12 то есть
1. союз. поясн.употребляется для пояснения высказанной мысли в знач. `а именно`йәғниэто было вчера, то есть в понедельник — был кисә, йәғни дүшәмбе көн булды
2. союз. поясн.присоединяет предложения или члены предложения, уточняющие высказанную мысль в знач. `вернее`, `говоря точнее`дөрөҫөрәге3. частицадля выражения удивления, недоумения и т.п.йәғни мәҫәләня не еду. – То есть, как не едешь? — мин бармайым. – Йәғни мәҫәлән, нисек инде бармайһың?
См. также в других словарях:
инде — кис. 1. Төрле сүз төркемнәре янында килеп, эшнең төгәлләнүен күрсәтә уздым и. 2. Боерык фигыльдән соң аңа үтенү, түземсезләнү төсмере кертә бир и. 3. Берәр эшне эшләргә вакыт җитүен, эшнең башланып китүен белдерә; хәзер и. кайтырга ярый 4. рәв.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ярар — кис. 1. Нәр. б. хуплауны, берәр нәрсә тур. килешү, ризалашуны белдерә: яхшы, риза, шулай булсын 2. хәб. Мөмкин, ярар, (шулай да) була. ЯРАР ИНДЕ – Нинди интонация белән әйтелүенә карап, үтенү, сорау, боеру, риза булу һ. б. мәгънәне белдерә я,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ярый — кис. 1. Нәр. б. хуплауны, берәр нәрсә тур. килешү, ризалашуны белдерә: яхшы, риза, шулай булсын 2. хәб. Мөмкин, ярар, (шулай да) була. ЯРАР ИНДЕ – Нинди интонация белән әйтелүенә карап, үтенү, сорау, боеру, риза булу һ. б. мәгънәне белдерә я,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ла — кис. 1. Сөйләмгә фамильярлык, тәкәллефсезлек төсмере кертеп, төп фикерне көчәйтү, шуңа басым ясау өчен кулл. Раслау яки кире кагуны белдергән сүзләр янында килеп, шуларның мәгънәсен көчәйтә ярый ла юк ла инде 2. Шарт фигыль форм. янында килеп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лә — кис. 1. Сөйләмгә фамильярлык, тәкәллефсезлек төсмере кертеп, төп фикерне көчәйтү, шуңа басым ясау өчен кулл. Раслау яки кире кагуны белдергән сүзләр янында килеп, шуларның мәгънәсен көчәйтә ярый ла юк ла инде 2. Шарт фигыль форм. янында килеп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дә — ТӘ – 1. кис. Үзе караган сүзгә басым ясауны белдерә бик тә салкын. Үзе караган сүзгә басым ясап, чикләүне, аерып күрсәтүне белдерә балыкның да ниндие!. Соклану хисен белдергән тезмәдә, кабатлап әйтелгән исемнәр арасында килеп, басымны куәтли аты… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бит — I. и. 1. Кеше башының алгы өлеше; йөз 2. Йөзнең яңак өлеше 3. Нәр. б. өсте, өске йөзе аяк бите 4. Тау, калкулыкның һ. б. ш. авыш, сөзәк яны, өслеге. БИТ АЛМАСЫ (БИТ ОЧЫ) – Яңакның күпереп, калкып торган өлеше. БИТ САБЫНЫ – Исле сабын. БИТ СӨЛГЕСЕ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кем — 1. Нинди яки кайсы кеше икәнен белергә теләп сораганда кулланыла 2. Нинди эш белән шөгыльләнүче һ. б. булуын ачыклау мәгънәсендә килә кем булуын сорады. Якын, үз иткән кеше кемегез була. Дә кисәкчәсе белән беркем, һичкем мәгън. килә кем дә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүпрәк — 1. Төрле максатлар (тузан сөртү, идән юу, әйбер төрү һ. б. ш.) өчен кулланыла торган тукыма кисәге, калдык постык тукыма (гадәттә инде файдалануда булган) 2. ирон. Күлмәк; кием, кием салым агач күрке – яфрак, әдәм күрке – чүпрәк 3. с. Тукымадан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шулкадәр — иск. 1. Сан, күләм, микъдар яки хәрәкәт интенсивлыгын белдергән сүзләр урынында килеп, исемнәр алдында – сыйфат, фигыль янында рәвеш функциясен үти шулкадәр ашыгып кая бара торгандыр. кис. Бик, үтә, артык, гаять карт, шулкадәр карт инде ул.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шултикле — иск. 1. Сан, күләм, микъдар яки хәрәкәт интенсивлыгын белдергән сүзләр урынында килеп, исемнәр алдында – сыйфат, фигыль янында рәвеш функциясен үти шулкадәр ашыгып кая бара торгандыр. кис. Бик, үтә, артык, гаять карт, шулкадәр карт инде ул.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге